دارو همیشه به عنوان یک عامل اساسی در درمان اکثر بیماری ها مطرح است. در حال حاضر بیش از 8000 فراورده دارویی در سراسر جهان استفاده می شود. امروزه تجویز و مصرف غیرمنطقی داروها گریبان گیر بسیاری از کشورها شده است. تلاش برای منطقی کردن مصرف دارو به عنوان یکی از موارد مهم سیاست گذاری های دارویی همواره مورد توجه بوده است. طبق نظر سازمان بهداشت جهانی جهت دستیابی به مصرف منطقی دارو نیاز به استفاده از داروهای با اثر درمانی مناسب می باشد که بتواند نیازهای بالینی بیماران را در محدوده جغرافیایی خاص با کمترین عوارض و کمترین هزینه برطرف نماید، ضمن اینکه توجه به دوز و مدت زمان مصرف دارو از اهمیت بالایی برخوردار است.

آمارها نشان می دهد که 10 تا 15 درصد مجموع داروهای کشور به صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک مصرف می شوند. در این بین داروهای آنتی بیوتیک جزو بالاترین رده دارویی از نظر میزان مصرف بوده اند و این در حالی است که حدود 13 درصد کل بازار دارویی را آنتی بیوتیک تشکیل می دهد.

آنتی بیوتیک ها یا در اصطلاح عموم چرک خشک کن ها در بین داروهای امروزی بیشترین درصد داروهای تجویزی را به خود اختصاص داده اند. آنتی بیوتیک ها از طریق کشتن میکروب ها و یا توقف تکثیر آنها با عوامل بیماری زا مقابله می کنند. امروزه بیش از صد آنتی بیوتیک مختلف وجود دارد که پزشکان برای درمان ناراحتی های کوچک تا عفونت های تهدیدکننده حیات از آنها استفاده می کنند اما اگر نابه جا مصرف شوند بسیار خطرناک خواهند بود. با شناخت اهمیت مصرف منطقی آنتی بیوتیک ها می توان به سلامت خود و خانواده کمک نمود.

هرچند برخی آنتی بیوتیک ها علیه انواع گسترده ای از عفونت ها موثر هستند ولی هر آنتی بیوتیکی تمام عفونت ها را درمان نمی کند بلکه علیه عفونت هایی به کار می رود که توسط باکتری ها، قارچ ها و انگل های بیماری زا به وجود آمده باشند، همچنین آنتی بیوتیک ها علیه بیماری های ویروسی مثل سرماخوردگی و آنفلوانزا تاثیری ندارند. بهترین کاری که در بیماری های ویروسی می توان انجام داد این است که اجازه دهیم سرماخوردگی و آنفلوانزا دوره خود را که گاها دو هفته به طول می انجامد طی کند و فقط علائم را تسکین دهیم اگر بهبودی طی دو هفته حاصل نشد یا علائم بدتر شد جهت بررسی بیشتر باید به پزشک مراجعه نمود.

5. از مهمترین عوارض نامطلوب مرتبط با مصرف نامناسب آنتی بیوتیک ها به موارد زیر می توان اشاره نمود:

1. بروز عوارض جانبی ناخواسته و خطرناک
2. افزایش مرگ و میر و بیماری زایی
3. طولانی شدن مدت زمان اقامت بیماران در مراکز درمانی
4. افزایش هزینه های بستری
5. افزایش بروز عفونت های ثانویه
6. عدم درمان صحیح عفونت
7. بروز ارگانیسم های مقاوم و گسترش مقاومت میکروبی

5. مقاومت آنتی بیوتیکی:

مقاومت به آنتی بیوتیک ها عبارت است از توانایی باکتری و میکروبها برای مقاومت در مقابل اثرات آنتی بیوتیک. این مقاومت زمانی ایجاد می شود که باکتری به گونه ای تغییر کند که اثر دارو را کم کند یا کاملا از بین ببرد، این باکتری تغییرنیافته زنده می ماند و رشد و گسترش پیدا می کند در نتیجه داروها به خوبی عمل نمی کنند و آسیب های جدی به سیستم بدن وارد می شود. مقاومت آنتی بیوتیکی یکی از مهمترین معضلات بهداشتی جامعه امروز است. این مسئله به طور آشکار باعث خطر برای افرادی می شود که عفونت ساده ای داشته و در صورت درمان تحت نظارت پزشک می توانستند به خوبی بهبود یابند اما با مصرف غیرمنطقی آنتی بیوتیک در دفعات قبل باعث بی تاثیر شدن این داروها شده اند. مقاومت آنتی بیوتیکی نسل به نسل به میکروبهای بعدی منتقل می شود و تدریجا با میکروب هایی مواجه می شویم که هیچ دارویی روی آنها موثر نیست، در نتیجه آنتی بیوتیک هایی که سال ها برای درمان یک نوع عفونت خاص مورد استفاده قرار می گرفتند کارایی خودشان را از دست می دهند. علاوه بر این مقاومت آنتی بیوتیکی فقط خود فرد را دچار مشکل نمی کند بلکه افراد سالم جامعه را هم درگیر می سازد. یعنی وقتی یک میکروب مقاوم می شود اگر به اعضای خانواده، همکلاسی ها یا همکاران انتقال پیدا کند در مورد آن فرد نیز آنتی بیوتیک قبلی را نمی توان استفاده کرد و سلامت افراد جامعه با گونه بیماری زای جدیدی که به سختی و با هزینه زیاد درمان می شود تهدید خواهد شد.

5. راهکارهای مقابله با بروز مقاومت میکروبی:

1. دوره درمان را حتی در صورت بهبودی کامل کنید. در غیر این صورت باکتری ها به طور کامل از بین نمی روند و باکتری های با قی مانده باعث عفونت مجدد می شوند که ممکن است این بار مقاوم شده و دیگر به آنتی بیوتیک ها جواب ندهند.
2. هرگز بدون مشورت با پزشک آنتی بیوتیک مصرف نکنیم.
3. به پزشک معالج خود اطمینان داشته باشیم و هرگز پزشک را مجبور به تجویز آنتی بیوتیک به ویژه فرم تزریقی نکنیم.
4. هرگز آنتی بیوتیکی را که برای ما تجویز شده به افراد دیگر با علائم مشابه توصیه نکنیم.
5. نوع آنتی بیوتیک ها باید بر حسب نوع و محل عفونت، سن و شرایط جسمانی بیمار توسط پزشک تجویز گردد.
6. دارو را طبق دستور پزشک و تا پایان دوره درمان مصرف کنیم.
7. دارو را سر ساعت مصرف کنیم.
8. در مورد تداخل مصرف آنتی بیوتیک ها با پزشک یا داروساز مشاوره کنید، مصرف نادرست آنها می تواند جذب آنها را تحت تاثیر قرار داده و باعث کاهش یا حذف اثر آنها شود.
9. در صورت فراموش کردن دوز مصرفی یا اشتباه در مصرف دارو با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی استان ایلام- واحد اطلاع رسانی داروها و سموم